Pismo do Ministra Sprawiedliwości 'w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych

Pismo do Ministra Sprawiedliwości "w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych"

29 marzec 2009 Napisał Zarząd PTRM Dział: Stanowisko PTRM

Pismo do Ministra Sprawiedliwości "w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych"

Szanowny Pan

Andrzej Czuma

Minister Sprawiedliwości

Al. Ujazdowskie 11

00 - 950 Warszawa

Szanowny Panie Ministrze,

Korzystając z uprzejmości Stowarzyszenia Rzeczoznawców Ekonomicznych w Częstochowie, zapoznaliśmy się z projektem nowelizacji Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, w jego brzmieniu z dnia 14 listopada 2008r.

Polskie Towarzystwo Rzeczoznawców Majątkowych nie było stroną konsultacji społecznych w tej sprawie, stąd dopiero teraz możemy przedstawić swoje stanowisko dotyczące projektu zmiany Rozporządzenia.

Analizując tekst nowelizacji Rozporządzenia w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym należy podnieść, że zdaniem Polskiego Towarzystwa Rzeczoznawców Majątkowych nowy przepis nie rozwiązuje w sposób kompleksowy zagadnienia opodatkowania przychodów osiąganych przez biegłych sądowych od wynagrodzeń wypłacanych przez sądy i inne uprawnione organy.

Zwiększenie wynagrodzeń biegłych o podatek VAT według zaproponowanej stawki 22% nie stanowi wzrostu stawek wynagrodzeń biegłych, a jedynie jest powrotem do rozwiązań zaproponowanych w przepisach z 1975r. Bez wątpienia przy tym stanowi zwiększenie kosztów ponoszonych przez uczestników postępowań sądowych.

Zaproponowane w treści nowelizowanego przepisu rozwiązanie różnicujące przychody biegłych prowadzących działalność gospodarczą oraz biegłych takiej działalności nie prowadzących, jest następstwem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i w ocenie PTRM postrzegane jest pozytywnie. Niestety jednak, w konsekwencji prowadzi to do pewnego rozwarstwienia praw i zróżnicowania ponoszonych przez uczestników postępowań kosztów, w zależności od tego kto (a nie jak) sporządza opinię. Dlatego też naszym zdaniem, poza przedstawioną nowelizacją Rozporządzenia, istnieje potrzeba dokonania dalszych zmian w przepisach prawa.

W pierwszej kolejności, według naszej oceny, zmiany powinny być również dokonane w Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, z dnia 28 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 212, poz. 1336). Zdaniem PTRM powinna nastąpić korekta w treści § 3 ust. 2 według poniższej propozycji:

§ 3. 2. W przypadku świadczenia usług na rzecz sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury przez osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym sądy te lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zleciły wykonanie określonych czynności związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, obowiązek podatkowy powstaje nie później niż z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty.

Uzasadnienie: faktura VAT wystawiana jest w chwili powstania obowiązku podatkowego (a więc w tym przypadku w chwili otrzymania zapłaty), ale mogłaby być wystawiona też wcześniej ? w chwili otrzymania przez biegłego postanowienia sądu (lub innego zlecającego organu) o przyznaniu wynagrodzenia. Zdarza się przecież ? i to nie tak całkiem rzadko, że przyznane wynagrodzenie płatne jest w częściach, z zaliczek opłacanych przez strony postępowania lub z kwot skarbu państwa ? a więc z różnych tytułów. Dokumentowanie odrębnymi fakturami każdej takiej zaliczkowej wpłaty - do jednej przecież usługi - jest dodatkowym ciężarem. Biegły powinien mieć możliwość wystawienia jednej faktury za wykonanie jednej usługi. Nie z jego winy przecież płatności są rozkładane na raty, generując przez to dodatkowe obowiązki i wymuszając wykonywanie dodatkowych czynności, związanych z wystawianiem kolejnego dokumentu i dostarczeniem go do siedziby zlecającego.

Kolejną istotną sprawą jest nieuregulowany przepisami, termin płatności wynagrodzenia. W opinii Polskiego Towarzystwa Rzeczoznawców Majątkowych niezbędne jest wprowadzenie w nowelizowanym Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, kolejnego po zaproponowanym w nowelizacji, przepisu w § 2 ust. 3b:

?3b. Termin zapłaty wynagrodzenia biegłych za sporządzane opinie wynosi 14 dni od daty złożenia opinii wraz z rachunkiem?.

Uzasadnienie: biegły nie zawiera ze zlecającym sądem umowy cywilnoprawnej na wykonanie usługi, nie może więc negocjować ani w jakikolwiek inny sposób ustalić terminu oraz sposobu zapłaty wynagrodzenia. W praktyce sytuacja taka sprowadza się do skrajnie niesymetrycznego stosunku łączącego strony umowy o charakterze publicznoprawnym, poprzez jednostronne zobowiązanie biegłego do wykonania usługi (sporządzenia opinii), bez możliwości równoczesnego zobowiązania odbiorcy tej usługi do zapłaty wynagrodzenia w jakimś rozsądnym terminie. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń należy stwierdzić, że nie zostały wypracowane jakiekolwiek zasady dobrej praktyki w tym zakresie, satysfakcjonujące słabszą stronę stosunku publicznoprawnego, jaką jest biegły sądowy. Staje się on po prostu bezsilnym petentem, oczekującym zapłaty. Wcale nie tak rzadkimi są sytuacje, w których biegły otrzymuje wynagrodzenie po upływie 180 dni i więcej, od daty złożenia rachunku. Tak odległe terminy płatności wynikają z przyczyn w ogóle nie leżących po stronie wykonawcy usługi, składającego zlecającemu fakturę i oczekującego zapłaty. Należy również podnieść i tę kwestię, że przy tak odległych terminach płatności, w skrajnym przypadku, biegły może zostać pozbawiony jakiegokolwiek wynagrodzenia. W myśl uregulowania zawartego w art. 92 ust 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.nr 167 poz. 1398 z 2005r.), roszczenie o zwrot należności przedawnia się z upływem lat trzech, licząc od dnia powstania tego roszczenia. Równocześnie jednak, dla biegłego wyznaczany jest krótki okres na złożenie wniosku o zapłatę - w terminie 3 dni od daty wykonania czynności (art. 92 ust. 2), przy braku wskazania terminu, w którym biegły może oczekiwać tej zapłaty. Krótkie terminy zawarte są również w wielu innych przepisach, np. w kodeksie postępowania cywilnego ? np. wg art. 130 § 1 sąd (przewodniczący) wzywa stronę do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodniowym. Jednostronne żądania przez sąd zapłaty na jego rzecz określonych opłat w krótkim terminie, niezależnie od powodów które są jak najbardziej słuszne, w przypadku świadczenia w drugą stronę, są inne i nieokreślone.

Biegły sądowy przystępując do sporządzania opinii, nie zna warunków finansowych jej wykonania. Rachunek złożony wraz z opinią jest przedmiotem oceny przez zlecającego, informacja o wynikach takiej oceny (postanowienie) jest przekazywana po upływie bliżej nie ustalonego okresu czasu. Czasem trwa to bardzo długo i jest głównym powodem znacznych opóźnień w terminach płatności wynagrodzeń.

Racjonalnym i oczekiwanym jest wprowadzenie takiego rozwiązania, w którym zlecające wykonanie opinii sądy i inne organy, zostaną zdyscyplinowane poprzez wskazanie ściśle określonego i w konsekwencji egzekwowanego terminu płatności wynagrodzenia. Zaproponowany termin płatności wynoszący 14 dni, jest wystarczającym okresem na sprawdzenie rachunku (kalkulacji), niezbędny obieg dokumentów według wewnętrznych procedur zlecającego (których biegły nie musi znać i które do niczego nie są mu potrzebne) oraz przekazanie dyspozycji do banku celem dokonania przelewu środków na rachunek wykonawcy. Dla przykładu należy zauważyć, że w obrocie gospodarczym przy podobnym wykonaniu usług, płatności dokonywane są gotówką w dniu złożenia ekspertyzy lub przelewem bankowym, w przeciągu kilku dni od daty jej złożenia.

Warto przy tym jedynie przypomnieć, że na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z 1964r.), dla umowy o dzieło wynagrodzenie płatne jest w chwili oddania dzieła (art. 642 §1).

Następnym zagadnieniem jest wysokość stawki procentowej podatku VAT. Zdaniem Polskiego Towarzystwa Rzeczoznawców Majątkowych, w tym zakresie należy dokonać zmiany w Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, z dnia 28 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 212, poz. 1336), poprzez dodanie w § 9 ust. 1 kolejnego punktu o numerze 12 w brzmieniu:

§ 9. 1. Obniżoną do wysokości 0% stawkę podatku stosuje się również do:

12) usług na rzecz sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury przez osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym sądy te lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zleciły wykonanie określonych czynności związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym.

Uzasadnienie: w przedstawionej nowelizacji Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym zaproponowano, aby wynagrodzenia biegłych sądowych, którzy prowadzą działalność gospodarczą powiększyć o VAT w wysokości 22%, natomiast biegłych nie prowadzących takiej działalności, z obowiązku uwzględniania VAT w wynagrodzeniu wyłączyć. Rodzi to taki skutek, że merytorycznie przygotowana tak samo opinia, obciążać będzie strony postępowania raz kwotą niższą a raz wyższą (o VAT), w zależności od tego, kto taką opinię sporządzi. Będzie to skutkowało nierównym traktowaniem stron w różnych postępowaniach, gdzie będą wydawane postanowienia o przyznaniu kosztów w wysokości uzależnionej od tego, czy biegły jest przedsiębiorcą, czy też nie. Sytuacja taka na pewno będzie źródłem konfliktu i przedmiotem skarg z żądaniem powołania biegłego, który wystawi rachunek bez zwiększania go o podatek VAT. W skrajnym przypadku może doprowadzić to do wyłączenia bardzo znaczącej grupy biegłych z możliwości świadczenia jakichkolwiek usług oczekiwanych przez sąd ? z przyczyn leżących jedynie po stronie sposobu (w tym wypadku ? wysokości) opodatkowania czynności. Aby zapobiec takim ewentualnym następstwom, zaproponowane rozwiązanie zdaję się być właściwszym.

Należy przy tym wskazać, że podane w uzasadnieniu do nowelizacji Rozporządzenia, skutki finansowe wprowadzenia zaproponowanej pierwotnie stawki 22% VAT oszacowano w wysokości 32 298 522 zł. Nie wskazano jednakże przy tym, że istotną część tej kwoty opłacać będzie sam Skarb Państwa, który przecież jest płatnikiem wynagrodzeń biegłych w sprawach, w których strony wnoszą o zwolnienie z kosztów sądowych lub w tych postępowaniach, w których wprost Skarb Państwa jest takim płatnikiem (np. w sprawach karnych). Powyższa kwota zdaje się więc być przeszacowana.

Przyjęcie rozwiązania wskazującego na stawkę podatku VAT do wynagrodzeń biegłych naliczaną w wysokości 0%, nie spowoduje skutków finansowych zarówno po stronie przychodów jak i wydatków Skarbu Państwa, a więc pozostanie neutralne dla budżetu państwa.

Ponadto z uwagi na szczególny charakter zlecanych usług oraz ściśle wskazany i zamknięty krąg podmiotów zlecających wykonanie takich czynności, nie istnieją żadne zagrożenia w zakresie poboru podatku VAT.

Nadmienić należy również, że w myśl art. 13 Dyrektywy 2006/112/WE Rady Europejskiej z dnia 28 listopada 2006r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, krajowe, regionalne i lokalne organy władzy oraz inne podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej, nawet jeśli pobierają należności, opłaty, składki lub płatności w związku z takimi działaniami lub transakcjami. Państwa członkowskie mogą uznać działalność podmiotów prawa publicznego, za działalność, którą podmioty te podejmują jako organy władzy publicznej.

Uwzględnienie zaproponowanego rozwiązania w niniejszej sprawie, nie doprowadzi do pogorszenia warunków konkurencji.

Podsumowując złożoną propozycję, przedłożone rozwiązanie doprowadzi do wprowadzenia przepisu zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, upraszczając przy tym rozliczenia biegłych sądowych wynikające z obciążeń podatkowych i zapewniając równość stron w zakresie ponoszonych przez nich kosztów.

Kolejną kwestią podatkową, która powinna zostać uregulowana, jest pobieranie podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, (Dz.U. Nr 14, poz. 176 z 2000r. z późn zmianami), przychodami z działalności wykonywanej osobiście są przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym (art. 13 pkt 6).

W zaistniałej sytuacji, osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, świadcząca usługi wskazane powyżej, wystawia fakturę VAT i z tego tytułu, jako płatnik podatku VAT samodzielnie dokonuje stosownych rozliczeń. Jednocześnie - wyłącznie w przypadku świadczenia usług o których mowa w art. 13 pt 6 - nie może dokonywać samodzielnie odpowiednich rozliczeń wynikających z podatku dochodowego. Powstaje więc taka oto sytuacja, że sąd lub inny organ wypłacając wynagrodzenie biegłemu, pomniejsza je o podatek VAT, oblicza wysokość zaliczki na podatek dochodowy i o nią wynagrodzenie znów pomniejsza, na końcu do tak powstałej kwoty dodaje obliczony wcześniej podatek VAT i w ten sposób utworzoną kwotę, wypłaca biegłemu. W konsekwencji zaliczkę na podatek dochodowy opłaca zlecający sąd, a nie przedsiębiorca, wykonujący na jego rzecz usługę. Przelewane na rachunek biegłego sądowego wynagrodzenie, jest zawsze inne (mniejsze), niż wynikające z wystawionej faktury.

Skutkiem aktualnie obowiązujących przepisów, biegły sądowy prowadzący działalność gospodarczą otrzymuje wynagrodzenie już pomniejszone o pobraną zaliczkę na podatek dochodowy, a w ramach prowadzonej działalności, w związku z wystawioną fakturą, ponownie oblicza podatek od otrzymanych przychodów. Dwukrotnie więc opłaca zaliczkę na podatek dochodowy, stosowną korektę dokonując dopiero po zakończeniu roku.

Opisana sytuacja wynika z kształtu obowiązujących przepisów prawa, potwierdzonych wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego oraz uchwałą Naczelnego Sądu Administracyjnego, a nowelizowane Rozporządzenie w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, nic w tym zakresie nie zmienia. Jednakże w przypadku podatku dochodowego, jak się zdaje, brak jest możliwości wprowadzenia odpowiedniej regulacji na poziomie Rozporządzenia i niezbędna jest w tym zakresie nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Przedstawiając powyższe propozycje zmian oraz zasady rozliczeń podatkowych, pragniemy wskazać na konieczność przeprowadzenia dalszych nowelizacji w obszarze unormowań prawnych, związanych ze sprawowaniem funkcji biegłego sądowego przez osoby prowadzące działalność gospodarczą. Wynagrodzenia biegłych w postępowaniu sądowym i problematyka podatkowa z tym związana, stanowi jedynie część zagadnień, wymagających nowego uregulowania. Przepisy Dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym z 1950r czy też Rozporządzenia w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym z 1975r. powstawały w warunkach daleko odbiegających od współczesnych standardów prawnych i realiów gospodarczych. Przy tym przepisy te, są nadal źródłem prawa i podstawą orzekania w sprawach istotnych dla biegłych sądowych.

z wyrazami szacunku

Tomasz Kotrasiński

prezes PTRM

Wyświetlony 4592 razy

Oznaczone pod